Paragraaf B weerstandsvermogen en risicobeheersing

Waalre is een zelfbewuste, zelfstandige gemeente. Op dit moment staan we echter onder grote financiële druk. Dat beïnvloedt onze financiële positie. In deze paragraaf wordt inzicht verschaft in de financiële positie van Waalre door in te gaan op twee onderdelen:

• Risicomanagement en Weerstandsvermogen;
• Financiële kengetallen.

Het onderdeel risicomanagement en weerstandsvermogen gaat in op ontwikkelingen binnen en buiten de organisatie die van invloed kunnen zijn op de financiële huishouding, maar nog niet financieel zijn vertaald. Hiervoor wordt ingegaan op de financiële omvang van de aanwezige risico’s, de mogelijkheden om deze financieel af te dekken (beschikbare weerstandscapaciteit) en de relatie daartussen: het weerstandsvermogen (uitgedrukt in een ratio).

In het onderdeel financiële kengetallen wordt ingegaan op de financiële positie van de gemeente Waalre op basis van de uit het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) verplichte kengetallen.

Het weerstandsvermogen van Waalre is het vermogen waarover Waalre beschikt om niet-structurele financiële risico’s op te vangen, zonder dat de uitvoering van de gemeentelijke taken en/of beleid in gevaar komt. Het weerstandsvermogen wordt uitgedrukt in een ratio (beschikbare weerstandscapaciteit/benodigde weerstandscapaciteit). Voor de objectivering van de hoogte van de benodigde weerstandscapaciteit bestaan geen wettelijke normen. Om de ratio te duiden maken we gebruik van de onderstaande waarderingstabel van het Nederlands Adviesbureau voor Risicomanagement (NAR) en de Universiteit van Twente:

Allereerst wordt de conclusie over Waalres weerstandsvermogen weergegeven. Vervolgens wordt toegelicht hoe deze tot stand is gekomen door in te gaan op het benodigde weerstandsvermogen, de inventarisatie en de beoordeling van de risico’s en de beschikbare weerstandscapaciteit.

De ratio voor het weerstandsvermogen (beschikbare weerstandscapaciteit / benodigde weerstandscapaciteit in 2026 is voor Waalre 6,44 (€ 14.522.023 / €2.253.400).

In 2025 was het beschikbare weerstandsvermogen (op begrotingsbasis) van Waalre 4,87.  In 2026 is deze gestegen naar 6,44. De verhoging wordt met name veroorzaakt door het herzien van de geïnventariseerde risico’s waardoor het risico bedrag daalt tot € 2.253.400 (reden is dat risico's rondom de budgetten wmo en jeugdzorg zijn verlaagd vanwege realistisch ramen met actuele data). Daarnaast is het jaarrekeningresultaat 2024 toegevoegd aan de reserves. De ratio voor 2026 geeft aan dat de gemeente voor wat betreft het weerstandsvermogen financieel gezond is.

De stille reserves (ad. € 4.952.000) en de fictieve belastingcapaciteit (ad. € 1.500.000) lijken in Waalre niet direct invorderbaar. Als deze buiten beschouwing worden gelaten is het aanwezige weerstandsvermogen nog steeds voldoende met een omvang van € 8,1 miljoen. De ratio laat een stijging zien van 2,47 in de begroting 2025 naar 3,58 in de begroting 2026.

Dit betekent dat ons weerstandsvermogen net financieel gezond is te noemen. Met ons weerstandsvermogen kunnen we (met een zekerheid van 90%) alle geïnventariseerde risico’s opvangen.

In de nota reserves en voorzieningen 2023 die op 24 oktober 2023 is vastgesteld in uw raad, is de ondergrens van het bufferdeel van de algemene reserve bepaald op  € 5.000.000 (“ijzeren voorraad”). De Gemeente Waalre voldoet hieraan doordat het jaarrekeningresultaat 2024 is gestort in deze reserve.

De benodigde weerstandcapaciteit wordt berekend door de optelling van de verwachte financiële omvang van mogelijke risico’s die nog niet op een andere wijze zijn afgedekt door bijvoorbeeld het afsluiten van een verzekering of het opnemen van een voorziening in de begroting. Bij de berekening van de benodigde weerstandscapaciteit gaan we ervan uit dat niet alle risico’s, maar hooguit 90% van alle risico’s, zich tegelijk in één jaar zullen voordoen. Oftewel, 90% van de totale financiële omvang van alle geïdentificeerde risico’s (die niet zijn afgedekt) in dat jaar, dient afgedekt te kunnen worden met onze weerstandscapaciteit. 

Voor het inzicht in de benodigde weerstandscapaciteit zijn de risico’s van de gemeente Waalre geïnventariseerd, de financiële omvang van deze risico’s bepaald, evenals de mate waarin deze risico’s al zijn afgedekt door voorzieningen, afgesloten verzekeringen of dekking vanuit de begroting. 

Voor de berekening van de financiële omvang van de risico’s hebben wij de kans dat een bepaalde gebeurtenis zich zal voordoen, vermenigvuldigd met de maximale financiële impact (die niet is afgedekt) wanneer de gebeurtenis zich daadwerkelijk voordoet. 

Ten slotte hebben wij de risico’s beoordeeld door ze, een kleur te geven op basis van de kans dat een gebeurtenis zich voordoet en de hoogte van het financiële gevolg van het optreden van de gebeurtenis. Zie Figuur 1. kleurenschema risicobeoordeling. Deze methodiek maakt het mogelijk de risico’s onderling te rangschikken naar grootte van het risico. 

De beschikbare weerstandscapaciteit omvat de middelen en mogelijkheden van de gemeente om financiële tegenvallers als gevolg van risico’s op te vangen, waarvoor geen andere dekking aanwezig is en zonder het bestaande beleid aan te hoeven passen. We berekenen de beschikbare weerstandscapaciteit als de som van alle elementen uit de gemeentelijke financiën die we daadwerkelijk kunnen inzetten om niet-begrote kosten te dekken. Onderstaande tabel geeft inzicht in de opbouw van Waalres beschikbare weerstandscapaciteit.

Zoals reeds vermeld onder de conclusie, komt de ratio voor het weerstandsvermogen van de gemeente Waalre voor 2025 en 2026 dus uit op:

De financiële kengetallen geven inzicht in de financiële positie en de baten en lasten van de gemeente Waalre. Door de kengetallen is het makkelijker om Waalre te vergelijken met andere gemeenten. Het biedt ook de mogelijkheid om normen te stellen, net als bij de beoordeling van het weerstandsvermogen gebeurt. De verwachting is dat in de komende jaren normen ontwikkeld worden en er wellicht ook een landelijke normering komt. Vooralsnog hebben de kengetallen voornamelijk een signaleringswaarde.
Het oordeel baseren we op de huidige geadviseerde normen van de VNG conform de volgende tabel.

In onderstaande tabel worden de kengetallen voor Waalre gepresenteerd. Het oordeel wordt op basis van bovenstaande tabel weergegeven.

1a en 1b. Netto schuldquote (ook gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen)
De netto-schuldquote vergelijkt de leningen van de gemeente (met aftrek van de geldelijke bezittingen) gecorrigeerd met de leningen die de gemeente heeft uitstaan (deze middelen vloeien immers op termijn terug) met de totale baten van de rekening. Hiermee geeft deze indicator inzicht in de mate waarin de begroting 'vastligt' door rente en aflossing. Hoe hoger de schuld, hoe hoger de netto schuldquote.

In 2026 verwachten we geen vaste geldleningen aan te moeten trekken. We volgen dit nauwlettend. In de basis is de schuldquote voor Waalre nog gezond.

2. De solvabiliteitsratio
De solvabiliteit geeft de mate aan waarin de gemeentelijke bezittingen (balanstotaal) zijn gefinancierd uit eigen middelen (eigen vermogen) en geeft daarmee inzicht in de mate waarin de gemeente in staat is aan haar financiële verplichtingen te voldoen. 
De solvabiliteitsratio van Waalre is onvoldoende. Dit wordt enerzijds veroorzaakt doordat de voorziening riolering veel middelen bevat (voorzieningen behoren tot het vreemd vermogen). Daarnaast verwachten we dat dit kengetal de komende jaren onvoldoende blijft doordat het investeringsvolume hoog is door de bouw van nieuwe scholen en de wijkaanpak in de komende jaren. We blijven de solvabiliteitspositie van de gemeente nauwlettend monitoren en de reservepositie waar mogelijk verstevigen.

3. Kengetal grondexploitatie
Het kengetal grondexploitatie geeft aan hoe de waarde van de bouwgronden zich verhoudt tot de geraamde baten. De paragraaf grondbeleid biedt hierin meer inzicht. Hoe hoger het kengetal, hoe hoger het risico voor de exploitatie indien het terugverdienen onverhoopt niet geheel lukt. Tweemaal per jaar wordt beoordeeld in hoeverre de boekwaarde van de bouwgronden kan worden terugverdiend. De accountant toetst dit jaarlijks. Door het lage kengetal is het risico van het niet terugverdienen van kosten voor de grondexploitatie zeer beperkt in Waalre. 

4. Structurele exploitatieruimte
Het financiële kengetal "structurele exploitatieruimte" geeft aan hoe groot de structurele vrije ruimte binnen de vastgestelde begroting is. Daarnaast geeft dit kengetal ook aan of de gemeente in staat is om structurele tegenvallers op te vangen dan wel of er nog ruimte is voor nieuw beleid. Een percentage van 0% betekent dat de structurele baten exact toereikend zijn om de structurele lasten (waaronder de rente en aflossing van een lening) te dekken. 
De structurele exploitatieruimte van Waalre is in 2026 voldoende en toereikend om de structurele lasten te dekken. 

5. Belastingcapaciteit: Woonlasten meerpersoonshuishouden
Het kengetal belastingcapaciteit geeft weer hoe de belastingdruk zich verhoudt ten opzichte van het landelijk gemiddelde van alle gemeenten van het jaar daarvoor. Dat betekent dat de stijging van 2025 naar 2026 nog niet beschikbaar zijn. De ruimte die een gemeente heeft om belastingen te verhogen wordt vaak gerelateerd aan de totale woonlasten voor de inwoner. Een belastingcapaciteit van 100% betekent dat de woonlasten op het landelijk gemiddelde liggen. Onder de woonlasten worden verstaan de absolute bedragen voor onroerendezaakbelasting (OZB) en de riool- en afvalstoffenheffing voor een woning met gemiddelde WOZ-waarde in die gemeente. 
De belastingcapaciteit is onvoldoende in 2026 omdat de woonlasten voor de inwoners van Waalre in 2026 verder stijgen. Waalre zal voor dit kengetal nooit een voldoende score kunnen behalen omdat de gemiddelde WOZ-waarde fors hoger ligt dan het landelijk gemiddelde. Daarnaast wordt de vergelijking gemaakt met het landelijk gemiddelde van het voorgaande jaar. Vandaar dat we in paragraaf A een vergelijking laten zien waarbij we uitgaan van gelijke WOZ-waarden.

De kengetallen laten een financieel kwetsbare gemeente zien. De basis is kwetsbaar zeker gezien de ambities die Waalre heeft voor de nabije toekomst en de risico’s die Waalre boven het hoofd hangen. Vier van de zes kengetallen laten een voldoende oordeel zien en twee kengetallen zijn onvoldoende.

Het kengetal Netto Schuldquote is t.o.v. de begroting 2025 verbeterd. We verwachten voor de komende jaren een verslechtering door het hoge investeringsvolume en het aantrekken van bijbehorende vaste geldleningen. 

De solvabiliteitsratio is de laatste jaren gedaald door het hoge investeringsvolume. 

De belastingcapaciteit is onvoldoende in 2026 omdat de woonlasten voor de inwoners van Waalre zijn gestegen t.o.v. het landelijk gemiddelde van het jaar daarvoor. Voor de komende jaren zien we een verslechtering van dit kengetal, veroorzaakt door een stijging van de belastingdruk in Waalre. 

De kengetallen moeten altijd in samenhang worden bezien, omdat ze alleen gezamenlijk en in hun onderlinge verhouding een goed beeld kunnen geven van de financiële positie van de gemeente.